Route
Rondwandeling, aangegeven met groene paaltjes
Lengte 12 kilometer, duur 3,5 à 4 uur

Startpunt
Bezoekerscentrum Brunssummerheide

Beste seizoen
Elk seizoen, maar vooral in het najaar, bloeiende heide

Honden
Aangelijnd, ten behoeve van de rust van andere dieren en wandelaars

Invaliden
Route ongeschikt

Horeca
Niet onderweg, wel aan het begin en einde van de route

Op weg

Volg de groene paaltjes die direct naast het bezoekerscentrum beginnen. De route is twaalf kilometer lang en voert door zeer afwisselend terrein. Het eindpunt ligt ook weer bij het bezoekerscentrum.

Hoge bergen, diepe dalen
De rondwandeling begint met een fraaie uitkijk over heide-hellingen. In het diepste punt hebben zich vennetjes gevormd. Het water blijft hier staan, omdat er ondoordringbare kleilagen in de grond zitten. U gaat door het klaphek rechts van het pad. Binnen het raster grazen soms schapen. Het zijn schapen van
bijzondere rassen: de Schoonebekers en Mergellanders. Zonder de begrazing
door schapen zou de heide spontaan veranderen in bos.

Zilverzand
Het pad komt uit op een stuifzandvlakte (2) waar u omheen loopt. De vlakte is ontstaan door bruinkoolwinning in deze streek. Om bij de delfstof te komen moest namelijk eerst de bovenste zandlaag worden afgegraven en is dit zand hier gestort. Tevens bevindt zich hier zilverzand uit het mioceen (ongeveer dertig miljoen jaar geleden). Deze zandsoort komt hier van nature voor en is door zijn zuiverheid uitermate geschikt voor de productie van glas.

Van arm naar rijk
Na de bocht linksaf begint een dennenbos (3). Het is aangeplant en alle bomen zijn er even groot, waardoor het bos erg kaal oogt. Het beheer is erop gericht dit bos te ontwikkelen tot een meer gevarieerde en rijkere levensgemeenschap voor dieren en planten. De laag struiken, die spontaan is opgekomen, vormt daar het eerste resultaat van.

Aardverschuiving
Even verderop maakt het bos plaats voor een half open vallei (4) met steile klifkanten, ontstaan door een aardverschuiving. Aanvankelijk was ook hier zilverzand gestort, maar onder het gewicht van het regenwater dat zich erin had verzameld is het zandpakket afgegleden en weggespoeld. Daarna is het rietmoeras ontstaan waar karakteristieke rietvogels, waaronder de schuwe waterral, en de ringslang zich thuis voelen.
In het dal wordt de vorming van laagveen op zijn beloop gelaten. Dat is goed te zien aan de graspollen, mossen en elzenwaarmee het dichtgroeit. Elzen verspreiden zich voornamelijk langs oevers doordat de elzen (5) propjes, met de zaadjes erin, op het water blijven drijven om tenslotte te kiemen aan de waterkant.

Rode Beek
Eenmaal boven op de berg (6) kijkt u uit op de Rode Beek. Die naam zou terug te voeren zijn op een veldslag tussen een Germaanse volksstam, de Hessen, en een Romeins legioen, waarbij het bloed het water rood zou hebben gekleurd. In feite is de beek aan de randen hier en daar zichtbaar rood door oxiderend ijzer dat uit de bodem in het water komt. Vanaf de berg is ook goed te overzien waar de beek ontspringt; in het zogeheten bronnengebied uiterst links. Het water stroomt naar rechts door de vallei van de aardverschuiving.

Hoogveen
Het pad daalt af naar het bronnengebied (7). Dit gebied omvat een stukje typisch hoogveen bestaande uit een pakket sponsachtig veenmos dat water vasthoudt.
Boven op het mosdek staat veenpluis: de plant waarvan de fraaie witte dotten het veen soms een sprookjesachtig uiterlijk bezorgen. Het mospakket kan dikker worden dan een meter. De hoogveenplanten kunnen dus niet bij de grond en moeten al hun voedsel uit het regenwater halen. Alleen het vleesetende plantje zonnedauw krijgt extra mineralen binnen door insecten te vangen met behulp van de kleverige druppels op de bladeren (zie omslagfoto).

Zonnen op de heide
Na de bocht rechts gaat het pad weer door heidehellingen (8). Het heuvelachtige karakter van het gebied toont zich hier in volle glorie. Struikheide bepaalt het beeld. Deze plant vertoont allerlei aanpassingen aan de droogte. Zo zijn de blaadjes klein en de stengels houtig, zodat de plant een minimum aan water verliest door verdamping. De harde stengels zijn wel breekbaar, waardoor de heide kwetsbaar is voor betreding. Het warme en droge klimaat op heide trekt zonaanbidders zoals de reptielen.

Meer loofbos
Als na een kleine kilometer de heide wordt verlaten, gaat het pad over in een bos (9) dat gaandeweg steeds rijker en afwisselender wordt. Dit bos is een flink stuk verder op weg naar ontwikkeling tot een natuurlijker bos dan de scrale dennenbossen uit het begin. Hier zijn het niet langer dennen die de boventoon voeren. Er staan ook loofbomen zoals eiken en beuken tussen. De bomen zijn van verschillende leeftijden en er is ook liggend hout te zien. Ook zijn er eeen duidelijke struiklaag en kruidlaag aanwezig, waardoor zelfs grote dieren zoals reeën zich hier goed kunnen verschuilen.

Haagbeuken op de grens
Na een aantal bochten daalt het pad af naar een cultuurlandschap, waar graslanden en akkers op de lössgronden elkaar afwisselen. De zware geknotte haagbeuken (10) aan de linkerkant markeren de overgang tussen natuur- en cultuurgebied.
De haagbeuk is, na de berk, de den, de eik en de beuk, een van de allerlaatste bomen die in de natuurlijke wordingsgang van een bos de kop opsteekt.
Van oorsprong komen ze in Nederland alleen in het uiterste oosten en zuiden voor. Na enkele kilometers bewoond en gebruikt cultuurland met tussendoor een enkel stuk bos, loopt het pad door de Landgraaf. Dit is een door mensen gegraven goot met wallen aan weerszijden. De functie en de ouderdom van de Landgraaf zijn niet bekend.

Heksenberg

Na de laatste boerderijen en cultuurgronden begint het bos weer. Het pad gaat omhoog naar de 140 meter hoge Heksenberg. Dit punt geeft uitzicht op de gelijknamige Heerlense wijk met haar karakteristieke brede kerktoren. Een van de vele legenden over de Brunssummerheide is het verhaal dat de heksen op de berg hun bijeenkomsten hadden.
Na de afdaling van de Heksenberg begint het open gebied weer. Eenmaal bij het schapenraster aangekomen is goed te zien welk effect schapen op dit landschap hebben. Binnen het raster is sprake van een mooie, vrijwel aaneengesloten bedekking met heide. Het einde van de route is nu in zicht. Vlak voor het bezoekerscentrum liggen links nog twee schaapskooien. Alleen de oudste schaapskooi met het rieten dak is niet meer als zodanig in gebruik, de andere schaapskooi wel.

Gebiedsinformatie

Aanvankelijk was de Brunssummerheide veel groter dan haar huidige 600 hectare.
Zo'n 120 jaar geleden omvatte zij vrijwel het hele gebied tussen Brunssum, Heerlen en Sittard en liep oostelijk nog tot diep in Duitsland door. De heide zelf ontstond in feite door roofbouw; het oorspronkelijke bos werd gekapt of afgebrand, waarna de grond werd bebouwd totdat deze zover was verarmd dat er alleen nog schapen op konden grazen. Vanaf het begin van de twintigste eeuw zette de opkomende mijnbouw het mes in de randen van het gebied. Stukken natuur gingen verloren door de oprukkende verstedelijking of door de winning van zand, klei of bruinkool. Ook van 'binnenuit' liet de industrialisatie zijn sporen na. Zilverzand uit de groeven werd gestort op de Brunssummerheide en omvangrijke dennenbossen werden aangelegd om in de behoefte aan stutpalen voor de mijnschachten te voorzien. De natuurbelangen van het gebied werden pas veiliggesteld toen in 1962 het Recreatieschap Brunssummerheide werd opgericht. In het voorjaar van 1995 is het door het Streekgewest Oostelijk Zuid-Limburg en de gemeenten overgedragen aan de Vereniging Natuurmonumenten.

Routebeschrijving

Met openbaar vervoer te bereiken als volgt: NS-Station Heerlen. HERMES buslijnen 2, 35, 36 of 37 tot halte Heerenweg bezoekerscentrum. Vandaar is het tien minuten lopen naar het bezoekerscentrum Brunssummerheide.
Met eigen vervoer kunt u vanaf centrum Heerlen eerst borden Brunssum volgen en vervolgens borden Brunssummerheide volgen.