In het kort
Route

Blauwe route: wandeling aangegeven met blauwe paaltjes, lengte 7 km, duur 2 uur; bruine route: rondwandeling aangegeven met bruine paaltjes, lengte 5 km, duur 1,5 uur; beide wandelingen zijn beschre-ven in deze folder en samen te voegen tot een grote rondgang (lengte 10 km, duur 3 uur)

Startpunt
de route begint bij het Bezoekerscentrum Brunssummerheide

Beste seizoen
alle seizoenen, paarse heide in nazomer

Honden
aangelijnd, omdat anders de dieren opgeschrikt kunnen worden

Invaliden/kinderwagens
routes ongeschikt

Horeca
alleen aan begin en eind bij het pannenkoekenhuis

Picknickplaatsen
diverse, onderweg

Regels
vrije wandeling op aangegeven wegen en paden

Op weg

De start van zowel de blauwe- als de bruine-paaltjesroute staat met een bord bij de ingang van het bezoekerscentrum Brunssummerheide aangegeven (zie ‘routebeschrijving’). De blauwe route gaat langs de Heksenberg, de bruine langs de Koffiepoel. Wilt u beide routes combineren tot een grote, begin dan met blauw. In alle gevallen geldt: paaltjes aan uw rechterzijde houden.

Blauwe route
Dichtbij ligt de voormalige schaapskooi met rieten dak(1). Voor het kunstmesttijdperk waren dit soort schaapskooien (potstallen) heel belangrijk, vanwege de dikke laag potstalmest die de boer opbouwde door telkens verse heideplaggen over de schapenkeutels te leggen.

Overgangszone
Overgangszones (2) tussen de bewoonde wereld en het natuurgebied zijn rijk aan kruiden die ’s zomers veel kevers, zweefvliegen en vlinders trekken. U maakt hier zelfs kans op een koninginnepage. De rupsen hiervan leven op wilde peen, de witte schermbloemen met middenin het scherm een enkel donker bloempje.

Pioniers
Het eerste stuk heide (3) loopt af naar een grillige dennenbosrand (4), voorafgegaan door wat vrijstaande dennen. Omdat dennen – en ook berken – hun zaadjes door de wind laten verspreiden, zijn het echte pioniers van de vlakte. Inlandse eiken verspreiden zich veel trager omdat de eikels door dieren, vooral Vlaamse gaaien, moeten worden verspreid.

Heksenberg
Volgens sommigen heet de Heksenberg (5) eigenlijk Hessenberg en is het een grafheuvel van de Hessen, een Germaanse stam die hier zou zijn verslagen door de Romeinen. Toen het er eeuwen later bleek te wemelen van de vliegende heksen, maakte het volksgeloof er Heksenberg van. Volgens geologen behoort de Heksenberg tot een oud hooggebergte dat is afgesleten. Dit hooggebergte lag – net zoals de Ardennen – op een zogenaamde schiervlakte. Later kwam deze schiervlakte weer langzaam omhoog waardoor de rivieren er opnieuw diepe dalen in uitsleten, de Heksenberg en vele andere heuvels achterlatend.

Sternbachdal
De legende van het Sternbachdal (6) luidt dat er heel vroeger een kasteel stond, bewoond door een lichtzinnige jonkheer die een pact met de duivel had gesloten om het mooiste meisje van Brunssum te krijgen. Toen ze weigerde liet de jonker haar vriend beschuldigen van diefstal. Het meisje kon hem van de strop redden door bij de jonker in te trekken. Deze brak zijn woord en liet de jongen toch ophangen, waarna de grond openspleet en het kasteel voorgoed verdween.

Keuze
Na het bos (7) volgt de zandvlakte (8) van de Rode Beek. Nu kunt u de laatste kilometer blauw afleggen of overstappen op de bruine route (nog 4 km, lees verder vanaf ‘Zandvlakte’ (D)).De blauwe route loopt over de heide en eindigt met een stukje bos (9) van beuk, haagbeuk en een weelderige ondergroei.

Bruine route
Allereerst een prachtig uitzicht over de heide(A). De afrastering met het klaphek (B) dient om de schaapskudden zonder herder op de heide te houden. Het dennenbos (C) is begin deze eeuw aangeplant als werkverschaffing. Het dennenhout was nodig om mijngangen te stutten. Dennen groeien niet alleen snel, het hout kraakt ook voordat een gang instort. Die eigenschap heeft levens gered.

Zandvlakte
De zandvlakte (D) is gestort tijdens de bruinkoolwinning. Om bij de delfstof te komen moest men namelijk eerst de bovenste laag zand afgraven en elders neerleggen. Verderop in het bos ligt rechts, een paar meter van het pad, een afgrond (E) van enkele meters diep. Ook hier was aanvankelijk een flinke berg zilverzand gestort, maar tijdens de extreem natte zomer van 1956 raakte deze zandmassa volledig doorweekt, waarna hij wegschoof. De vochtige vallei wordt nog altijd Aardverschuiving genoemd. In het midden stroomt de Rode Beek.

Koffiepoel
De oude bruinkoolgroeve Brunahilda zelf ziet eruit als een eenvoudige kuil, inmiddels verworden tot de Koffiepoel (F). Nu nog kleurt de humus het water bruin als slappe koffie. De route gaat verder door dennenbossen waarin een ontwikkeling naar een meer natuurlijk bos in gang is gezet. Voorbij de bossen gaat de route via de verlaten groeve Mertens (G) terug naar het bezoekerscentrum. De groeve, waar tot circa 1960 zilverzand en bouwzand uit werd gehaald, dient nu als buffer tussen de bebouwde kom en het natuurgebied.

Mixed flock
Buiten de broedtijd kan het soms heel lang stil zijn in het bos. En dan opeens: een groep koolmezen, ook wat pimpelmezen erbij, staartmezen, een boomkruiper, wat goudhaantjes en nog veel meer. We zijn als het ware overvallen door een ‘mixed flock’. Elke soort binnen deze gemengde groep vogels heeft haar eigen voedselspecialisme. De mixed flock werkt dus als een team dat uiterst stelselmatig de omgeving uitkamt op voedsel. De flock is ook lekker veilig, want de groep ziet vijanden eerder dan de enkele vogel. En de groep is zo groot dat de vijanden moeilijk een individu zien.

Gebiedsinformatie

De 600 ha grote Brunssummerheide kwam in 1995 onder de hoede van Natuurmonumenten. De heide zelf ontstond door het kappen van bos voor de landbouw in de middeleeuwen. Het oorspronkelijke bos werd gekapt voor landbouw en om het vee te kunnen weiden – totdat de grond uitgeput raakte en alleen nog bruikbaar was om schapen op te laten grazen. Nu laat Natuurmonumenten hier schapen (Drentse Schoonebeekers) grazen om de opslag van bos tegen te gaan.

Routebeschrijving

Met openbaar vervoer: NS-Station Heerlen. HERMES-buslijnen 2, 35, 36 of 37 tot halte Heerenweg bezoekerscentrum Natuurmonumenten. Van daar is het tien minuten lopen naar het bezoekerscentrum Brunssummerheide.
Met eigen vervoer: Vanaf centrum Heerlen eerst borden Brunssum volgen en vervolgens borden Brunssummerheide volgen.